“Είναι δικό μου!” “Όχι είναι δικό μου!” Η αρτηριακή σας πίεση αρχίζει να αυξάνει επικίνδυνα καθώς ακούτε τα παιδιά σας να φωνάζουν στο άλλο δωμάτιο.
Πώς μπορείτε να διατηρήσετε την ψυχραιμία σας και να αντιμετωπίσετε αυτό που συχνά μοιάζει με έναν ατελείωτο κύκλο συγκρούσεων με τα παιδιά σας;
Το παιδί παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν οι σημαντικοί άλλοι στη ζωή του όπως οι γονείς, τα μεγαλύτερα αδέρφια, οι παππούδες/γιαγιάδες, οι δάσκαλοι, οι φίλοι τους κ.ο.κ.
Οι αντιδράσεις αυτές τυγχάνουν εσωτερικής επεξεργασίας και μεταφράζονται σε συμπεριφορά. Άρα αν παρακολουθούν ένα από αυτά τα άτομα να έχει παράλογα και άδικα αιτήματα ή να αντιδρά επιθετικά/βίαια σε μια αντιπαράθεση, τότε πιθανόν να μιμηθούν την ίδια συμπεριφορά σε μια δική τους σύγκρουση.
Οι λόγοι για τους οποίους το παιδί θα μπει σε αντιπαράθεση, εκκινούν από το βασικό πυρήνα αντίληψης που έλαβε από την οικογένεια για το τι είναι σωστό και τι λάθος. Ακολούθως, όταν το παιδί καταγράψει μια συνθήκη ως αρνητική, θα νοιώσει κάποια συναισθήματα όπως αυτό της λύπης, της απογοήτευσης και τελικά του θυμού. Ο θυμός θα αποτελέσει την κινητήρια δύναμη αντίδρασης και θα εκδηλωθεί με συγκεκριμένη συμπεριφορά.
Αν λοιπόν, το παιδί γνωρίζει θετικούς τρόπους διαχείρισης του θυμού του, όπως την έκφραση των συναισθημάτων και την επικοινωνία, τότε η έκβαση της σύγκρουσης πιθανόν να είναι ομαλή έως και εποικοδομητική.
Αν από την άλλη, το παιδί γνωρίζει μόνο αρνητικούς τρόπους αντίδρασης, τότε η σύγκρουση θα έχει προβληματική έως καταστροφική εξέλιξη.
Ως γονείς και εκπαιδευτικοί κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τερματίσουμε τις συγκρούσεις μεταξύ των παιδιών μας το συντομότερο δυνατό. Όταν οι εντάσεις είναι έντονες, η αυθόρμητη αντίδραση μπορεί να είναι να φωνάξουμε “σταμάτα!” και να απειλούμε με τιμωρίες μόνο και μόνο για να σταματήσει ο θόρυβος ή υποδεικνύοντάς τους τι να κάνουν («Να πάρεις σειρά!» «Πρέπει να το δώσεις πίσω στην αδερφή σου!»).
Αν και αυτού του είδους οι παρεμβάσεις μπορούν να επιλύσουν την κατάσταση και να επιστρέψει η ηρεμία στο νοικοκυριό βραχυπρόθεσμα, γνωρίζουμε ότι ελάχιστα διδάσκει στα παιδιά μας πώς να επιλύουν τις δικές τους συγκρούσεις ή να αποτρέπουν την επανάληψη παρόμοιων ζητημάτων από το να συμβούν στο μέλλον.
Το κλειδί είναι να μάθουμε πώς ως γονείς και εκπαιδευτικοί να παραμείνουμε ήρεμοι και να διδάξουμε στα παιδιά μας πώς να αντιμετωπίζουν τα προβλήματά τους και να βρίσκουν αποτελεσματικές λύσεις.
Παρακάτω είναι 8 βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε για να δώσετε τη δυνατότητα στα παιδιά σας να επιλύσουν τις δικές τους συγκρούσεις και να επαναφέρουν την ειρήνη στο σπίτι σας:
1. Ανάσες πριν από την αντίδραση
Για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε να μάθουμε στα παιδιά μας πώς να επιλύουν τις συγκρούσεις ειρηνικά, πρέπει να είμαστε σε θέση να παραμείνουμε ήρεμοι. Αυτό μπορεί να είναι πραγματικά δύσκολο όταν τα παιδιά μας τσακώνονται και το άγχος μας κορυφώνεται, αλλά είναι κρίσιμο.
Όταν είμαστε αγχωμένοι ή θυμωμένοι, απλώς κλιμακώνει τα συναισθήματα των παιδιών μας και δεν θα μπορούμε να τα βοηθήσουμε αποτελεσματικά.
Την επόμενη φορά που τα παιδιά σας τσακώνονται, υπενθυμίστε στον εαυτό σας να πάρει μερικές βαθιές ανάσες πριν αντιδράσει. Σκεφτείτε την ήρεμη συμπεριφορά που θέλετε να κάνετε πρότυπο για τα παιδιά σας και προσπαθήστε να μην παρασυρθείτε στα αρνητικά τους συναισθήματα ή να μην πάρετε τα πράγματα προσωπικά.
2. Πείτε τους να κάνουν ένα διάλειμμα
Όταν προσπαθείτε να βοηθήσετε τα παιδιά σας να μάθουν πώς να επιλύουν τις συγκρούσεις, ο συγχρονισμός είναι σημαντικός. Εάν τα παιδιά σας μόλις τσακώθηκαν και τα συναισθήματα είναι ακόμα στα ύψη, η συζήτηση μαζί τους πιθανότατα δεν θα είναι παραγωγική.
Πείτε στα παιδιά σας ότι θέλετε να κάνουν ένα διάλειμμα, να απομακρυνθεί το ένα από το άλλο, να πάρουν μερικές βαθιές ανάσες και ότι θα μιλήσετε για το πρόβλημα όλοι μαζί όταν νιώσουν πιο ήρεμα. Ενημερώστε τους ότι είστε εκεί εάν θέλουν να μιλήσουν ενώ προσπαθούν να ηρεμήσουν.
Μπορεί επίσης να βοηθήσει το να δώσετε στα παιδιά σας επιλογές σχετικά με το πού μπορούν να πάνε για ένα διάλειμμα, ένα ή δύο ξεχωριστά μέρη στο σπίτι σας, όπως μια γωνιά με μουσική και βιβλία. Αφού το δοκιμάσετε, μπορεί να διαπιστώσετε ότι τα παιδιά σας αρχίζουν να αναζητούν αυτά τα μέρη μόνα τους.
Εάν χρειάζεται χρόνος για να ηρεμήσουν ή βιάζεστε για να πάτε στο σχολείο ή σε μια δραστηριότητα, μπορείτε επίσης να τους δώσετε μια επιλογή για το πότε θα συναντηθείτε για να μιλήσετε για το πρόβλημα («Θέλετε να μιλήσετε για αυτό αφού σας πάρω από το σχολείο ή θα προτιμούσατε να το συζητήσετε αφού φάμε;»). Απλώς βεβαιωθείτε ότι συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να αποφύγουν τη συζήτηση και πως θα επανέλθετε για να το συζητήσετε όταν έρθει η κατάλληλη στιγμή.
3. Ομαλοποίηση των συναισθημάτων τους
Ενημερώστε τα παιδιά σας ότι είναι αποδεκτό να αισθάνονται λυπημένοι, θυμωμένοι ή αναστατωμένοι. Είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της ζωής και κάτι που πρέπει να μάθουν πώς να το χειρίζονται.
Μερικές φορές τα παιδιά δείχνουν εσωστρέφεια και δεν θέλουν να μιλήσουν για ένα θέμα επειδή ντρέπονται για το πώς αισθάνονται. Προσπαθήστε να τα βοηθήσετε να καταλάβουν ότι η λύπη ή ο θυμός ως συναισθήματα είναι φυσιολογικά, αλλά διδάξτε τους ότι έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν πώς θα αντιδράσουν σε αυτά τα συναισθήματα. (“Το να νιώθεις θυμό είναι εντάξει, αλλά το να φωνάζεις ή να χτυπάς τον αδερφό σου δεν είναι εντάξει. Ας μιλήσουμε για το τι μπορείτε να κάνετε.”)
4. Βάλτε τους κανόνες
Πριν συναντηθούν τα παιδιά σας για να επιλύσουν τη σύγκρουσή τους, βοηθάει να συμφωνήσετε σε ορισμένους βασικούς κανόνες: θα ακούνε το ένα το άλλο και θα μιλούν εναλλάξ, θα μοιράζονται συναισθήματα με σεβασμό, χρησιμοποιώντας δηλώσεις «εγώ» και στη συνέχεια θα συνεργάζονται για να βρουν μια λύση.
Το να διδάξετε στα παιδιά σας να χρησιμοποιούν δηλώσεις «εγώ» όταν συζητούν σε μια σύγκρουση, βοηθάει στο να απομακρυνθεί η εστίαση από το να κατηγορήσουν εσάς ή τον αδερφό τους («έκανες αυτό ή εκείνο»), γεγονός το οποίο μόνο κλιμακώνει τις εντάσεις και τη δυσαρέσκεια, προς την ανταλλαγή χρήσιμων πληροφοριών για το πώς η συμπεριφορά του ατόμου τους επηρέασε («Ένιωσα θυμωμένος όταν συνέβη επειδή…»). Αυτό είναι το κλειδί για την οικοδόμηση ενσυναίσθησης.
Μπορεί επίσης να βοηθήσει να μιλήσετε με κάθε παιδί ξεχωριστά πριν συναντηθείτε μαζί, για να το προετοιμάσετε για μια παραγωγική αλληλεπίδραση.
Μιλήστε τους για το τι συνέβη, πώς τους έκανε να νιώθουν και βοηθήστε τους να προβλέψουν τι θα πει ο αδελφός τους και να σκεφτούν πώς θέλουν να ανταποκριθούν.
Μπορεί να είναι δύσκολο για τα παιδιά να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και τους στόχους τους, επομένως αυτή είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να τους διδάξετε τη γλώσσα που μπορούν να χρησιμοποιούν πριν συναντηθούν με τον αδερφό τους.
Μπορείτε να βοηθήσετε στην οικοδόμηση της αυτοπεποίθησής τους και της ανεξαρτησίας τους, δίνοντάς τους επιλογές, λέγοντας «Αυτός είναι ένας τρόπος που μπορείτε να το πείτε ή αυτός είναι άλλος τρόπος». Αυτό θα τους βοηθήσει να αναπτύξουν τη γλώσσα και τις δεξιότητες που χρειάζονται για να το κάνουν τελικά μόνοι τους.
5. Να είστε συντονιστής
Όταν όλοι είναι ήρεμοι και έτοιμοι να συναντηθούν, μπορείτε να παίξετε καθοριστικό ρόλο, συντονίζοντας τη συζήτηση και βοηθώντας τα παιδιά σας να μάθουν πώς να ακούν το ένα το άλλο.
Σκεφτείτε τον εαυτό σας ως ουδέτερο παρατηρητή και αποφύγετε να κατηγορήσετε τα παιδιά σας ή να λάβετε θέση στην κατάσταση, ακόμα κι αν αισθάνεστε ότι ένα από αυτά έχει σαφώς λάθος, γιατί αυτό θα χρησιμεύσει μόνο στην κλιμάκωση της έντασης και της δυσαρέσκειας.
Αντίθετα, βοηθήστε ήρεμα τα παιδιά σας να κατανοήσουν με σαφήνεια την αιτία που οδήγησε στη σύγκρουση, να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους και να ακούσουν το ένα το άλλο. Αναγνωρίστε τα συναισθήματά τους και μόλις νιώσουν ότι οι φωνές τους ακούστηκαν, θα είναι έτοιμοι να προχωρήσουν προς μια λύση.
Ως γονιός ή εκπαιδευτικός, έχετε σημαντικό ρόλο στο να διδάξετε στα παιδιά σας να είναι καλοί ακροατές και να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τους αυτό που τους λέει κάποιος άλλος.
Αφού μιλήσει το ένα παιδί, μπορείτε να ρωτήσετε το άλλο παιδί τι άκουσε. Αφού κάθε παιδί έχει την ευκαιρία να μιλήσει, μπορείτε να το επαναλάβετε με σαφή, περιεκτικό τρόπο: «Αυτό είναι αυτό που άκουσα, είναι σωστό;»Στη συνέχεια, ρωτήστε τα παιδιά σας ποιοι είναι οι στόχοι τους και τι ελπίζουν να συμβεί.
Μπορεί να είναι δύσκολο για τα παιδιά να ξεπεράσουν το αίσθημα του πληγωμένου ή του αδικημένου, για να κατανοήσουν την άποψη του αδερφού ή του φίλου τους. Βοηθώντας τα παιδιά σας να κατανοήσουν ο ένας τις θέσεις του άλλου και πώς οι πράξεις τους επηρεάζουν τους γύρω, οικοδομείτε την ενσυναίσθησή τους, τους διδάσκετε δεξιότητες για την επίλυση των συγκρούσεων από μόνα τους, ακόμη και βοηθώντας στην πρόληψη των συγκρούσεων στο μέλλον.
6. Κάντε ένα σχέδιο
Μόλις βοηθήσετε τα παιδιά σας να ακούσουν το ένα το άλλο και να κατανοήσουν τις απόψεις του άλλου, αφήστε τα να πρωτοστατήσουν στην εξεύρεση λύσης.
Μπορεί να είναι δελεαστικό να επέμβετε και να τους πείτε τι πρέπει να κάνουν, αλλά προσπαθήστε να κάνετε πίσω και αφήστε τους να προσπαθήσουν να το καταλάβουν πρώτα. Εάν αφήσετε τα παιδιά σας να έχουν τη δυνατότητα για να βρουν μια λύση που να λειτουργεί για όλους, θα τα βοηθήσετε να γίνουν ανεξάρτητοι λύτες προβλημάτων.
Καθώς εργάζονται για να βρουν μια λύση μαζί, μπορείτε να ζητήσετε από τα παιδιά σας να σκεφτούν τι πρέπει να συμβεί για να βελτιώσουν τα πράγματα. Για παράδειγμα, “αν έσπασα κάτι, πώς μπορώ να το διορθώσω;” ή «αν έκανα τον αδερφό ή την αδερφή μου να αισθάνονται λυπημένοι, τι μπορώ να κάνω για να τους κάνω να νιώσουν ξανά χαρούμενοι;»
Αντί να τιμωρείτε το παιδί σας αφαιρώντας ένα προνόμιο («του έσπασες το παιχνίδι, όχι επιδόρπιο απόψε»), βεβαιωθείτε ότι υπάρχει μια λογική σύνδεση μεταξύ της πράξης τους και των συνεπειών που αντιμετωπίζει για αυτήν. Αυτό θα βοηθήσει τα παιδιά σας να αναπτύξουν μια αίσθηση ενσυναίσθησης.
Επίσης, δεν θέλετε τα παιδιά σας να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους απλώς και μόνο επειδή δεν θέλουν να τιμωρούνται, αλλά επειδή έχουν ενσυναίσθηση και ξέρουν πώς θα ωφελήσουν τα ίδια και τους γύρω τους.
Για παράδειγμα, αντί να σκέφτονται «αν πάρω το παιχνίδι της αδερφής μου οι γονείς μου θα θυμώσουν και θα με τιμωρήσουν», θα μάθουν να σκέφτονται «αν της πάρω το παιχνίδι θα λυπηθεί και δεν θα θέλει να παίξει μαζί μου. θα με στεναχωρούσε κι εμένα».
Θέλετε να τα βοηθήσετε να μάθουν να παίρνουν αποφάσεις από αίσθηση ενσυναίσθησης και όχι φόβου, έτσι θα κάνουν αυτό που είναι σωστό ακόμα κι όταν δεν είστε κοντά τους.
7. Γίνε πρότυπο
Τα παιδιά μας πάντα μας παρακολουθούν και η μοντελοποίηση της συμπεριφοράς που θέλουμε να δούμε μπορεί να είναι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να τους διδάξουμε αυτές τις δεξιότητες.
Προσπαθήστε να εκφράσετε τα συναισθήματά σας όταν βρίσκεστε γύρω από τα παιδιά σας για να τα βοηθήσετε να μάθουν ότι αυτά τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά και πώς να αναγνωρίζουν τα δικά τους συναισθήματα («ξέρετε, νιώθω πολύ λυπημένος/θυμωμένος αυτή τη στιγμή»).
Κάντε επίσης συνήθεια να τους μιλάτε για το πώς διαχειρίζεται κάποιος τα συναισθήματά του («Με στεναχωρεί αυτό, αλλά δεν πρόκειται να φωνάξω. Θα πάω στο μέρος μου για να ηρεμήσω, παίρνω μερικές βαθιές αναπνοές» κ.λπ.) Δώστε στα παιδιά σας να συνειδητοποιήσουν ότι και εσείς αναστατώνεστε και δεν πειράζει να νιώθετε απογοήτευση, αλλά δείξτε τους ότι μπορείτε επίσης να ελέγξετε τα συναισθήματά σας.
Επειδή οι συμπεριφορές καθρεφτίζονται από τα παιδιά, καλούμαστε να εκφραζόμαστε και να συμπεριφερόμαστε με συνειδητοποιημένο τρόπο και όχι αυθαίρετα. Προσέχουμε δηλαδή πώς αντιδρούμε, τα σχόλια που κάνουμε, τις λέξεις που χρησιμοποιούμε, την έντασή μας, την ανοχή και τον βαθμό ευγένειας.
Κομβικό σημείο αποτελεί η αντίδρασή μας σε ώρα κρίσης, π.χ. όταν συμβεί μια ανατροπή και αναστατωνόμαστε. Αν αυτές τις στιγμές, διατηρούμε τον έλεγχο στη συμπεριφορά μας, αυτό καταγράφεται ως μια πολύ σημαντική πληροφορία στον ψυχικό κόσμο και στις εμπειρίες του παιδιού για τον καταλληλότερο τρόπο αντίδρασης.
8. Να είστε υπομονετικοί
Αυτή η διαδικασία απαιτεί χρόνο και μπορεί να μην δείτε αποτελέσματα από τη μια μέρα στην άλλη. Μερικές μέρες μπορεί να φαίνεται ότι δεν σημειώνετε πρόοδο και θα ήταν πολύ πιο εύκολο να επιταχύνετε τα πράγματα, λέγοντας στα παιδιά σας τι να κάνουν, βρίσκοντας μια λύση άμεση.
Αλλά πιστέψτε ότι θα βελτιωθούν σταδιακά. Αφιερώνοντας χρόνο και χώρο, για να βοηθήσετε τα παιδιά σας να μάθουν πώς να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, να είναι καλοί ακροατές, να αναπτύσσουν ενσυναίσθηση και να λύνουν τα δικά τους προβλήματα, τους δίνετε δεξιότητες που θα τα ωφελήσουν για μια ζωή.
Θυμός και Συναναστροφή με Συνομήλικους
Όσο καλύτερα συναλλάσσεται ένα παιδί με συνομήλικούς του, τόσο καλύτερες θα είναι οι σχέσεις του αργότερα στη ζωή. Οι πρώτες ενδείξεις για την ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων και της ανάπτυξης φιλικών ισορροπημένων σχέσεων, διαφαίνεται από τα χρόνια του νηπιαγωγείου.
Οι έρευνες δείχνουν ότι παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες ελέγχου του θυμού και του τρόπου σύγκρουσης σε πρώιμη ηλικία, παρουσιάζουν αυξημένο δείκτη παραβατικότητας και χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις.
Θυμωμένοι γονείς έχουν θυμωμένα παιδιά και αυτά με τη σειρά τους θα είναι οι επόμενοι θυμωμένοι γονείς κ.ο.κ. Οι θυμωμένοι και κακοποιητικοί γονείς παίζουν τεράστιο ρόλο στην ανάπτυξη αντικοινωνικών και παραβατικών συμπεριφορών. Αποτελούν μοντέλο συμπεριφοράς ως προς το πώς το παιδί συναναστρέφεται με τους άλλους.
Σημείωση: Εάν έχετε ερωτήσεις σχετικά με την συμπεριφορά των παιδιών σας ή ανησυχείτε για τον αντίκτυπο που έχει σε αυτά ή/και σε εσάς ή σε άλλα μέλη της οικογένειάς σας, μιλήστε με τον οικογενειακό σας γιατρό που μπορεί να εκτιμήσει αν πρέπει να ζητήσετε βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Μετάφραση: Θανάσης Τουλούπας
