Γνωρίζουμε ότι η επιτυχία ενός παιδιού στη ζωή του και η ψυχοσυναισθηματική του υγεία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το να είναι ικανό να επικοινωνεί αποτελεσματικά.
Με 1 στα 10 παιδιά να έχουν κάποια δυσκολία στην επικοινωνία, συμπεριλαμβάνοντας δυσκολίες στον λόγο (προφορικό και γραπτό) και την ομιλία, υπάρχει σήμερα μεγάλη ανάγκη προς την αναζήτηση μιας αποτελεσματικής παρέμβασης.
Παιδιά και έφηβοι μπορεί να παρουσιάσουν μια ποικιλία επικοινωνιακών δυσκολιών, όπως:
- Καθυστέρηση ομιλίας ή/ και λόγου
- Αναπτυξιακή γλωσσική διαταραχή
- Φωνολογική διαταραχή
- Αρθρωτική διαταραχή
- Δυσκολίες φωνολογικής ενημερότητας
- Δυσκολίες ακουστικής μνήμης
- Πραγματολογικές δυσκολίες και δυσκολίες αλληλεπίδρασης
- Επιλεκτική αλαλία
- Παιδική απραξία ομιλίας
- Διαταραχή στη ροή της ομιλίας (τραυλισμός, ταχυλαλία)
Το παιδί ή ο έφηβος μπορεί επίσης να έχει μια διάγνωση όπως:
- Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ)
- Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ)
- Γενικευμένες μαθησιακές δυσκολίες
- Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (π.χ. Δυσλεξία)
- Εγκεφαλική παράλυση
- Σχιστία
- Κρανιοεγκεφαλική κάκωση
- Σύνδρομο Down
- Βαρηκοΐα/ Κώφωση,
εξαιτίας των οποίων συχνά εμφανίζονται δυσκολίες στην καθημερινότητα, όπως οι επικοινωνιακές δυσκολίες.
Οι εξειδικευμένοι λογοθεραπευτές διερευνούν τις υπάρχουσες δεξιότητες και ανάγκες των νέων θεραπευόμενων, αναφορικά με ποικίλους επικοινωνιακούς τομείς, συχνά σε συνεργασία με άλλες ειδικότητες, π.χ. αναπτυξιολόγους, εργοθεραπευτές, ψυχολόγους, ειδικούς παιδαγωγούς κτλ.
Ακολουθεί ο ανάλογος σχεδιασμός εξατομικευμένων θεραπευτικών προγραμμάτων και η υλοποίησή τους έως ότου οι δυσκολίες να έχουν απαλειφθεί ή να έχουν μειωθεί στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, βάσει μιας ολιστικής προσέγγισης (ICF-CY).
Σε κάποιες περιπτώσεις, ο θεραπευόμενος μπορεί να μην είναι σε θέση ποτέ να επικοινωνήσει λεκτικά, π.χ. άτομα με σοβαρή διαταραχή αυτιστικού φάσματος. Η επικοινωνία τότε προωθείται μέσω εναλλακτικών συστημάτων επικοινωνίας.
Εν κατακλείδι, εάν ένα παιδί
- δυσκολεύεται να πει συγκεκριμένες λέξεις
- ή χρησιμοποιεί μικρότερες προτάσεις από τους συνομηλίκους του
- ή δεν μιλάει καθόλου
- ή δυσκολεύεται να παίξει με άλλους
- ή «κολλάει» σε λέξεις
- ή αποφεύγει τη βλεμματική επαφή
- ή δυσκολεύεται να κάνει φίλους
- ή δυσκολεύεται με την ορθογραφία
- ή μιλάει με ακατάλληλο τρόπο στους άλλους
- ή δυσκολεύεται να κάνει αυτό που του ζητάει κάποιος ενήλικας ή συνομήλικός του
ή εάν υπάρχει οποιαδήποτε άλλη ανησυχία για την ομιλία, τον λόγο και την επικοινωνία του, τότε προτείνεται η αναζήτηση ενός εξειδικευμένου λογοθεραπευτή, ο οποίος ακολουθώντας μια διερευνητική διαδικασία, θα αποκτήσει ακριβή εικόνα για το επικοινωνιακό προφίλ του παιδιού ώστε να προτείνει/ υλοποιήσει την καλύτερη επιλογή παρέμβασης.
Συχνά οι γονείς αναρωτιούνται…
«Το παιδί μου δε μιλάει. Τι μπορώ να κάνω;»
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να αλληλεπιδρά με άλλους, ακόμα κι αν αυτό γίνεται με μη λεκτικό τρόπο. Αναγνωρίστε και επιβραβεύστε όλες τις αλληλεπιδράσεις του παιδιού με τους συντρόφους επικοινωνίας του, ακόμα και το να δίνει παιχνίδια, να γνέφει καταφατικά ή αρνητικά, και να δείχνει.
- Εστιάστε στο να περάσετε καλά με το παιδί σας. Το να απολαμβάνετε την αλληλεπίδρασή σας θα μειώσει την πίεση που νιώθει το παιδί σας να μιλήσει.
- «Ακολουθήστε» το παιδί σας όταν είναι έτοιμο να μιλήσει. Κάντε το παιδί σας να νιώσει σίγουρο ότι μπορεί να μιλήσει όταν νιώσει έτοιμο. Μην τιμωρείτε το παιδί σας που δε μιλάει.
- Μην παρακαλάτε ή δωροδοκείτε το παιδί σας να μιλήσει. Είναι σημαντικό να μην επιτρέψετε στο παιδί σας να δει ότι έχετε άγχος.
- Συζητήστε τις ανησυχίες σας με το προσωπικό του σχολείου. Εάν έχουν ανησυχίες και οι εκπαιδευτικοί, θα ήταν συνετό να αναζητήσετε τη γνώμη κάποιου ειδικού λογοθεραπευτή.
«Το παιδί μου τραυλίζει. Τι μπορώ να κάνω;»
- Δώστε στο παιδί σας χρόνο να επικοινωνήσει το μήνυμά του. Είναι σημαντικό να δίνετε στο παιδί σας χρόνο όταν μιλάει. Συχνά, όταν ένα παιδί πιέζεται χρονικά να μιλήσει, μπορεί να χειροτερέψει ο τραυλισμός του και να νιώσει περισσότερο αγχωμένο. Εάν δημιουργήσετε ένα ήρεμο περιβάλλον χωρίς χρονική πίεση να ολοκληρώσει το παιδί αυτό που θέλει να πει, τότε εκείνο θα νιώσει λιγότερο αγχωμένο για τον τραυλισμό του.
- Παρέχετε μοντέλο αργής και ήρεμης ομιλίας όταν μιλάτε στο παιδί σας. Εστιάστε στον δικό σας ρυθμό ομιλίας όταν μιλάτε στο παιδί σας.
- Επικεντρωθείτε στο «τι» λέει το παιδί σας αντί για το «πώς» το λέει. Με αυτόν τον τρόπο του επικοινωνείτε ότι για εσάς αυτό που σας λέει είναι σημαντικό.
- Μην προσπαθείτε να μαντέψετε τι θα πει το παιδί σας. Μην τελειώνετε τις προτάσεις του για εκείνο ή μην το διακόπτετε όταν μιλάει.
- Ασχοληθείτε περισσότερο με θέματα ή καταστάσεις που φαίνεται να προωθούν την ευφράδεια του παιδιού σας. Για παράδειγμα, δείτε μαζί αγαπημένα βιβλία ή μιλήστε για ένα αγαπημένο παιχνίδι.
- Σκεφτείτε ότι ίσως θα ήταν πραγματικά χρήσιμο να συζητήσετε τις ανησυχίες σας με έναν λογοθεραπευτή. Εκείνος θα σας κατευθύνει στο πώς βοηθήσετε το παιδί σας πιο αποτελεσματικά υπό έλα ολιστικό πρίσμα.
«Το παιδί μου δυσκολεύεται να με ακούσει προσεχτικά, να καταλάβει και να εκτελέσει εντολές και οδηγίες, να αφηγηθεί μια ιστορία, να χρησιμοποιήσει σωστή σύνταξη και γραμματική και κατάλληλο λεξιλόγιο. Τι να κάνω;»
- Για ένα παιδί με δυσκολίες αντιληπτικού λόγου, συστήνονται στρατηγικές όπως αργή και τμηματική παρουσίαση πληροφοριών με έναν οπτικό σχεδιασμό όπου γίνεται. Για παράδειγμα, το να γράφετε το πρόγραμμα ενός παιδιού ή μια λίστα από δραστηριότητες μπορεί να είναι βοηθητικό. Το να χρησιμοποιείτε σχεδιαγράμματα και οργανογράμματα για ένα μεγαλύτερο παιδί για να οργανώσετε πληροφορίες μπορεί επίσης να είναι βοηθητικό.
- Παρέχετε περισσότερο χρόνο όταν αναμένετε την ανταπόκριση του παιδιού. Τα παιδιά με προβλήματα αντιληπτικού λόγου τείνουν να χρειάζονται περισσότερο χρόνο επεξεργασίας (μετρήστε τουλάχιστον 5 δευτερόλεπτα στο μυαλό σας αφού κάνετε μια ερώτηση ή δώσετε μία οδηγία – παίρνει περισσότερο από όσο νομίζουμε!)
- Πολύ χρήσιμη είναι η στρατηγική της «επαναδιατύπωσης». Επαναλαμβάνετε τη λάθος πρόταση που είπε το παιδί με τη σωστή γραμματική ή το σωστό λεξιλόγιο, δίνοντας έμφαση στις σωστές λέξεις (π.χ. το παιδί λέει «Τα αυτοκίνητα τρέχει», ο ενήλικας λέει «ναι, τα αυτοκίνητα τρέχουν»).
- Περιγράψτε μια λέξη. Σημασιολογική βοήθεια όπως το να περιγράφετε τη λειτουργία, την εμφάνιση ή την τοποθεσία μιας έννοιας που το παιδί δεν μπορεί να κατονομάσει μπορεί να είναι βοηθητικό στην ενίσχυση της ανάπτυξης του λεξιλογίου.
- Επεκτείνετε το μήκος έκφρασης του παιδιού. Εάν το παιδί δεν χρησιμοποιεί ολοκληρωμένες προτάσεις, η επανάληψη αυτού που έχει πει ως ερώτηση αποτελεί επίσης χρήσιμη βοήθεια (π.χ. το παιδί λέει «το αγόρι τρέχουν», ο ενήλικας λέει «Το αγόρι τρέχει…?’ για να προκαλέσετε επιπλέον πληροφορίες όπως «γρήγορα» ή «στο πάρκο»).
«Το παιδί μου δεν μιλάει καθαρά και κάποιοι που δεν το ξέρουν καλά δεν το καταλαβαίνουν. Τι να κάνω;»
- Γενικές στρατηγικές που θα μπορούσαν να είναι βοηθητικές για να υποστηρίξετε την ανάπτυξη των ήχων ομιλίας ενός παιδιού είναι να δίνετε το σωστό μοντέλο των ήχων. Αποφύγετε να μιλάτε «μωρουδίστικα» στο παιδί και μην περιμένετε από τα παιδιά να σας μιμηθούν, π.χ. αν ένα παιδί πει «θέλω το γιομπότ» εσείς μπορείτε να πείτε «οκ, θέλεις το ρομπότ», χωρίς να του ζητήσετε να το πει σωστά όπως εσείς.
- Αν ανησυχείτε για τους ήχους που παράγει το παιδί σας, το καλύτερο που θα είχατε να κάνετε είναι να συμβουλευτείτε κάποιον λογοθεραπευτή. Ο λογοθεραπευτής αξιολογεί την ικανότητα ενός παιδιού να παράγει τους ήχους που είναι αναμενόμενο για την ηλικία του καθώς επίσης και τη γενικότερη καταληπτότητά του σε μία συζήτηση βάσει οροσήμων.
«Το παιδί μου δυσκολεύεται να κάνει έναρξη επικοινωνίας ή να ανταποκρίνεται στην επικοινωνία και να συμμετέχει σε αλληλεπιδράσεις ή συζητήσεις. Τι να κάνω;»
- Στοχεύουμε στις δεξιότητες επικοινωνίας συνήθως σε μια μικρή ομάδα ή στο σχολείο. Κάποιες στρατηγικές που μπορεί να είναι βοηθητικές για οικογένειες συμπεριλαμβάνουν το να προκαλούν αλληλεπιδράσεις οι ενήλικες, οι οποίοι θα διευκολύνουν και θα δίνουν το μοντέλο για την κατάλληλη κοινωνική επικοινωνία και κοινωνικές δεξιότητες, όπως το να κερδίζουν ή να χάνουν πανηγυρικά, το να δίνουν στον άλλον τη σειρά τους σε ένα παιχνίδι ή μια συζήτηση, το να διατηρούν μια συζήτηση.
- Είναι καλύτερο να δουλεύετε τις δεξιότητες κοινωνικής επικοινωνίας με την καθοδήγηση ενός λογοθεραπευτή. Ανάλογα με το επικοινωνιακό προφίλ του κάθε παιδιού, ο λογοθεραπευτής πραγματοποιεί ατομικές συνεδρίες μαζί του ή το εντάσσει μικρά ή μεγαλύτερα ομαδικά πλαίσια.
Η επικοινωνία είναι ένα εργαλείο ζωτικής σημασίας για τη μάθηση και για το μέλλον των παιδιών. Βοηθήστε τα να επικοινωνούν με αυτοπεποίθηση.
Επιτρέψτε σε έναν εξειδικευμένο λογοθεραπευτή να σας δείξει τον τρόπο!
Προτεινόμενη ελληνική βιβλιογραφία
Βογινδρούκας, Ι., Οκαλίδου, Α., & Σταυρακάκη, Σ. (2010). Αναπτυξιακές Γλωσσικές Διαταραχές: Από τη Βασική Έρευνα στην Κλινική Πράξη. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο
Γερμπανά, Ε. (2014). Επικοινωνιακές Διαταραχές στα Παιδιά. Αθήνα: Παρισιάνου
Γλύκας, Μ. (2003). Διαταραχές Επικοινωνίας και Λόγου: Πρόληψη, Έρευνα, Παρέμβαση και Νέες Τεχνολογίες στην Υγεία. Αθήνα: Πανελλήνιος Σύλλογος Λογοπεδικών
Καμπανάρου, Μ. Διαγνωστικά Θέματα Λογοθεραπείας. Αθήνα: Έλλην
Νικολόπουλος, Δ. & Ξενάκη, Χ. (2007). Γλωσσική Ανάπτυξη και Διαταραχές. Αθήνα: Τόπος
Quill, K.A. (2005). Διδάσκοντας Αυτιστικά Παιδιά: Τρόποι για να Αναπτύξετε την Επικοινωνία και την Κοινωνικότητα. Αθήνα: Έλλην
Προτεινόμενη ξενόγλωσση βιβλιογραφία
Nash, M. & Lowe, J. (2004). Language Development: Activities for Home. London: Routledge
Plummer, D. (2008). Social Skills Games for Children. London: Jessica Kingslay Publishers
Sharma, A., Cockerill, H., & Sanctuary, L. (2021). Mary Sheridan’s From Birth to Five Years: Children Developmental Progress. London: Routledge
Sussman, F. & Weitzman, E. (2017). Make Play Rock: Plan for People Play. Toronto: The Hanen Centre
Weitzman, E. (2017). It Takes Two to Talk: A Practical Guide for Parents of Children with Language Delays. Toronto: The Hanen Centre
Weitzman, E. & Greenberg, J. (2002). Learning Language and Loving It: A Guide to Promoting Children’s Social, Language and Literacy. Toronto: The Hanen Centre
Προτεινόμενοι Σύνδεσμοι
- Πανελλήνιος Σύλλογος Λογοπεδικών-Λογοθεραπευτών
- Royal College of Speech and Language Therapists
- Health Care Professions Council
- Giving Voice
- I CAN
- Afasic
- National Autistic Society
- The Children’s Trust
- Dyspraxia Foundation
- Down’s Syndrome Association
- British Stammering Association
- Communication Matters
